28
қазан
2021
АТА-АНАЛАРҒА АРНАЛҒАН КЕҢЕС
ОЙЫНШЫҚТАРДЫ ЖИНАУҒА ҚАЛАЙ ҮЙРЕТУ КЕРЕК
Балабақшаға алғашқы келген сәбидің «ойыншықты жинау» деген дағды баланың «багажында» болу тиісті. Балабақша да осыған үйретеді. Бала тәрбиешінің нұсқауларын орындауға үйренеді, жеке ұжымның беделі де рөлін ойнайды. Үйден осындай дағдыларға үйренбеген бала, балабақшада тәрбиешінің талабын ұнатпайды.
- Баладан «ойыншықтар тәртібін сақта!» – деген талабын сұрауға болмайды деген көзқарас бар. Кішкентай болғандықтан бала бұл талапты орындай алмайды емес, ең әуелі ер адамдардың, ата-аналардың тәртіп туралы елестері баланың табиғатына, психикалық жас ерекшеліктеріне бөтен. «Бәрін орын-орнына қой, шашпа!» – деген талап баланың шығармашылық потенциалын дамытпайды, оның іздену белсенділігін өшеді. Бала әлемдік, космостық заңы бойынша дамиды: алғашқы баланың әлемі – бұл алғашқы аласапыран, оны бала тәртіпке келтіреді.Осы теорияның жаны бар. Сіздің ер адам болып, «бәрі орында болу керек» деген тәртібіңіз балаға жарамайды, оған қызықты емес. Осындай тәртіптік баланың шығармашылық қасиеттерін дамуға кеңістік қалтырмайды.
Жас өнерпаздың алғашқы аласапыран сезімін тәртіпке қалай келтіруге болады?
Әрине, компромисс табу керек. Ең біріншіде, баланың жеке бөлмесі болу тиісті. Өз бөлмесінде не істеймін десе, соны істейді. Шығармашылыққа кеңістігі мол, бірақ қауіпсіздікті ескерту керек. Ақиқатты өмірде баланың жеке бөлмесі болуы – аса кереметтік, осыдан баламен бар пентікпен бөлісу керек. Мысалы, пәтердегі тұсқағазға сурет салуға болмайды, тек қана қабырғадағы арнайы орында ілініп тұрған ватманды суреттеуге болады. Қабырғалық суреттеуге арналған орын бөлінсін. Бөлмеде шашылып жатқан ойыншықтар жиналуға тиісті, бірақ үстелдің астындағы өз «үйінде» ойыншықтар тәртібіне бала өзі хожайын.Балабақшада осындай компромисстерге орын жоқ. Балалардың саны көп, ойыншықтар бәріне жетпейді (оларды осыдан баптап, күтіп ұстауға тәрбиелейді), тәрбиешілердің өз елестері: не дұрыс, не бұрыс.Он бес жаратушылардың жасаған былықтарына тәрбиеші, әрине, келіспейді. Қысқасы, 3-4 жастағы балаға «тәртіпке кез келді» десек артық болмас, әйтпесе «тәртіпті» балананы тәрбиелейміз деп кәдімгі «салақ» баланы тәрбиелейміз.
«Жинауға», «реттеуге» деген мәселе осыдан шығады. Үй ішінен бастап баланы ойнап отырып үйретіңіз. Бұйрықты, талапты сөйлеу тоны мен емес, тек қана ойынмен үйрету. Қар жинау машинасы, эвакуаторлар, крандар, жүк тасушы ойындарына ойнауға болады. Еденге шашылған ұсақтарды «жидек, саңырауқұлақ, гүлдерді» жинайықшы – деп, баланың қызығушылығын оятуға болады. Немесе сайыс ұйымдастыру: кім ойыншықтарды тез жинайды екен, тағы басқа әдістерді ойлап шығару болады. Ең бастысы, бірізділікті болыңыз. «Ойыншықтарды кеше сен жинадың, бүгін мен жинайын, ертең солай шашылып жата берсін» – деп, тәрбиелеуге болмайды.
Қажеттілік әдетке үйрету үшін, өзіңіздің ниетіңізден айнымаңыз.Бала, әрине, ойнайды, бірақ біртіңдеп керек ережелерге үйренеді: ұйықтау, ас ішу, серуенге бару адында ойыншықтарды өз сөрелеріне, жәшіктеріне, т.б. «үйлеріне» орналастыру әдеті.
Басқа балалармен ойыншықтарымен бөлісу, тартып алмау, өз-өзін басқа балалармен ренжітпеу әдеттеріне қалай үйрету керек?
Өзіне ұнағанды тартып алғысы келеді: құмғышта, қонақта, дүкенде, өйткені, осы уақытқа дейін ол өз үйінің шегінде өмір сүріп үйренген, «бәрі менікі!», деп. Балаға қажетті емес заттарды сіз одан алыс, көрінбейтін жерге қоятын едіңіз.«Бәрі менікі!» деген ұғыммен келген баланы балабақшада ешкім мадақтамайды. Бір жағынан, балабақшадағы ойыншықтар бәрі жалпы (басында 3-4 жастағы балаларға түсініксіз ұғым), екіншіде, сәбилер үйлерінен өзі сүйетін ойыншығын балабақшаға әкелгісі келеді және әкеледі. Осыдан балалардың арасында көп түсініксіз болады. Кішкентай сәбиді бесікарбасынан шыға бергесін, «менікі» және «басқанікі» деген ұғымдарды есіне еңгізу қажет.
Баланың «агрессиялық» тәртібіне ашуланбаңыз: біреудің әдемі машинасын аламын дегені ол агрессиялық емес. Есіңізде болсын: бала әлі үйреніп жүр! Сіздің міндетіңіз – балаға көмектесуге!
Екінші жағынан, басқасын да ескерту керек. Біреудің ойыншығын тартып алу деген жақсы қылық емес. Өкінішке қарай, балалар алаңында осылай ойлайтын аналарды кездестіруге болады.
Біреудің ойыншығын алу – психологиялық жағынан – 2-3 жастағы балаға ауыр қылмыс емес. Ең бастысы – тәрбиенің бірізділігі. Осындай оқытудың қателігі – басқа аналардың мейірімділік ниеті. Сіздің балаңыз басқа баланың күрегін тартып алғысы келгенде, «құрбан-баланың» анасы өзінің сәбиінде жақсы ішкі сезімдерді тәрбиелеу үшін, осылай деп үйретеді: «қымбатым, сараңдылы болмашы, осы балаға күрегіңді бере тұр, біраз ойнасын!». Егер сіз өз балаңыздын болашағын ойласаңыз, осындай «сыйлықты» алуға рұқсат бермеңіз! «Бере тұр!» деген анадай болмаңыз.
Кішкентай сәбиге бөтен ойыншықтар өз ойыншығына қарағанда қызықты сияқты болып көрінеді. Ең оңайы, балаңызды ойыншықтарды ауыстыруға үйретіңіз! Балаңызға басқа баланың ойыншығы ұнап тұрғанын сезсеңіз, сіз өз балаңызға үсыныс беріңіз. «Кәне, сұрап көрейікші?! Біз өзіміз не бере аламыз?»
Сәбилер өз ойыншықтарымен көңілді бөліседі. Егер «ауыстыру» өтпесе «келіссөзді» созбау керек. Басқа бала өз ойыншығын «бермеймін!»,«ауыстырмаймын!» десе не істей аласыз, ештеңе емес! Өз балаңыздын назарын басқа ойынға аударыңыз.Өтінеміз. «сараңды!» деген сөзді ұмытыңыз. Өз балаңызға, әсіресе басқа балаға айтуға сақ болыңыз. 1,5-2 жастағы бала өз ойыншығымен басқа баламен бөлісе алмайды. Егер ол ашуланбай өз ойыншықтарымен басқа балалармен бөліссе, сіздің балаңыздын мырзашылық қасиеті дамығаны емес, өйткені балаға бәрібір – ол өзінікін саспай беріп, солай да саспай басқа біреудікін жұлып алады. Егер ол өзіндікін ешкімге бермесе, сіз өз-өзіңізді құттықтай аласыз: сәбидің меншік сезімі қалыптасады! Бала «менікі!», «басқанікі!» деген ұғымдардың айырмашылығын түсініп, біртіңдеп басқа балалардың меншіктеріне құрметпен қарауға тәрбиеленеді.
Балабақшаға алғашқы келген сәбидің «ойыншықты жинау» деген дағды баланың «багажында» болу тиісті. Балабақша да осыған үйретеді. Бала тәрбиешінің нұсқауларын орындауға үйренеді, жеке ұжымның беделі де рөлін ойнайды. Үйден осындай дағдыларға үйренбеген бала, балабақшада тәрбиешінің талабын ұнатпайды.
- Баладан «ойыншықтар тәртібін сақта!» – деген талабын сұрауға болмайды деген көзқарас бар. Кішкентай болғандықтан бала бұл талапты орындай алмайды емес, ең әуелі ер адамдардың, ата-аналардың тәртіп туралы елестері баланың табиғатына, психикалық жас ерекшеліктеріне бөтен. «Бәрін орын-орнына қой, шашпа!» – деген талап баланың шығармашылық потенциалын дамытпайды, оның іздену белсенділігін өшеді. Бала әлемдік, космостық заңы бойынша дамиды: алғашқы баланың әлемі – бұл алғашқы аласапыран, оны бала тәртіпке келтіреді.Осы теорияның жаны бар. Сіздің ер адам болып, «бәрі орында болу керек» деген тәртібіңіз балаға жарамайды, оған қызықты емес. Осындай тәртіптік баланың шығармашылық қасиеттерін дамуға кеңістік қалтырмайды.
Жас өнерпаздың алғашқы аласапыран сезімін тәртіпке қалай келтіруге болады?
Әрине, компромисс табу керек. Ең біріншіде, баланың жеке бөлмесі болу тиісті. Өз бөлмесінде не істеймін десе, соны істейді. Шығармашылыққа кеңістігі мол, бірақ қауіпсіздікті ескерту керек. Ақиқатты өмірде баланың жеке бөлмесі болуы – аса кереметтік, осыдан баламен бар пентікпен бөлісу керек. Мысалы, пәтердегі тұсқағазға сурет салуға болмайды, тек қана қабырғадағы арнайы орында ілініп тұрған ватманды суреттеуге болады. Қабырғалық суреттеуге арналған орын бөлінсін. Бөлмеде шашылып жатқан ойыншықтар жиналуға тиісті, бірақ үстелдің астындағы өз «үйінде» ойыншықтар тәртібіне бала өзі хожайын.Балабақшада осындай компромисстерге орын жоқ. Балалардың саны көп, ойыншықтар бәріне жетпейді (оларды осыдан баптап, күтіп ұстауға тәрбиелейді), тәрбиешілердің өз елестері: не дұрыс, не бұрыс.Он бес жаратушылардың жасаған былықтарына тәрбиеші, әрине, келіспейді. Қысқасы, 3-4 жастағы балаға «тәртіпке кез келді» десек артық болмас, әйтпесе «тәртіпті» балананы тәрбиелейміз деп кәдімгі «салақ» баланы тәрбиелейміз.
«Жинауға», «реттеуге» деген мәселе осыдан шығады. Үй ішінен бастап баланы ойнап отырып үйретіңіз. Бұйрықты, талапты сөйлеу тоны мен емес, тек қана ойынмен үйрету. Қар жинау машинасы, эвакуаторлар, крандар, жүк тасушы ойындарына ойнауға болады. Еденге шашылған ұсақтарды «жидек, саңырауқұлақ, гүлдерді» жинайықшы – деп, баланың қызығушылығын оятуға болады. Немесе сайыс ұйымдастыру: кім ойыншықтарды тез жинайды екен, тағы басқа әдістерді ойлап шығару болады. Ең бастысы, бірізділікті болыңыз. «Ойыншықтарды кеше сен жинадың, бүгін мен жинайын, ертең солай шашылып жата берсін» – деп, тәрбиелеуге болмайды.
Қажеттілік әдетке үйрету үшін, өзіңіздің ниетіңізден айнымаңыз.Бала, әрине, ойнайды, бірақ біртіңдеп керек ережелерге үйренеді: ұйықтау, ас ішу, серуенге бару адында ойыншықтарды өз сөрелеріне, жәшіктеріне, т.б. «үйлеріне» орналастыру әдеті.
Басқа балалармен ойыншықтарымен бөлісу, тартып алмау, өз-өзін басқа балалармен ренжітпеу әдеттеріне қалай үйрету керек?
Өзіне ұнағанды тартып алғысы келеді: құмғышта, қонақта, дүкенде, өйткені, осы уақытқа дейін ол өз үйінің шегінде өмір сүріп үйренген, «бәрі менікі!», деп. Балаға қажетті емес заттарды сіз одан алыс, көрінбейтін жерге қоятын едіңіз.«Бәрі менікі!» деген ұғыммен келген баланы балабақшада ешкім мадақтамайды. Бір жағынан, балабақшадағы ойыншықтар бәрі жалпы (басында 3-4 жастағы балаларға түсініксіз ұғым), екіншіде, сәбилер үйлерінен өзі сүйетін ойыншығын балабақшаға әкелгісі келеді және әкеледі. Осыдан балалардың арасында көп түсініксіз болады. Кішкентай сәбиді бесікарбасынан шыға бергесін, «менікі» және «басқанікі» деген ұғымдарды есіне еңгізу қажет.
Баланың «агрессиялық» тәртібіне ашуланбаңыз: біреудің әдемі машинасын аламын дегені ол агрессиялық емес. Есіңізде болсын: бала әлі үйреніп жүр! Сіздің міндетіңіз – балаға көмектесуге!
Екінші жағынан, басқасын да ескерту керек. Біреудің ойыншығын тартып алу деген жақсы қылық емес. Өкінішке қарай, балалар алаңында осылай ойлайтын аналарды кездестіруге болады.
Біреудің ойыншығын алу – психологиялық жағынан – 2-3 жастағы балаға ауыр қылмыс емес. Ең бастысы – тәрбиенің бірізділігі. Осындай оқытудың қателігі – басқа аналардың мейірімділік ниеті. Сіздің балаңыз басқа баланың күрегін тартып алғысы келгенде, «құрбан-баланың» анасы өзінің сәбиінде жақсы ішкі сезімдерді тәрбиелеу үшін, осылай деп үйретеді: «қымбатым, сараңдылы болмашы, осы балаға күрегіңді бере тұр, біраз ойнасын!». Егер сіз өз балаңыздын болашағын ойласаңыз, осындай «сыйлықты» алуға рұқсат бермеңіз! «Бере тұр!» деген анадай болмаңыз.
Кішкентай сәбиге бөтен ойыншықтар өз ойыншығына қарағанда қызықты сияқты болып көрінеді. Ең оңайы, балаңызды ойыншықтарды ауыстыруға үйретіңіз! Балаңызға басқа баланың ойыншығы ұнап тұрғанын сезсеңіз, сіз өз балаңызға үсыныс беріңіз. «Кәне, сұрап көрейікші?! Біз өзіміз не бере аламыз?»
Сәбилер өз ойыншықтарымен көңілді бөліседі. Егер «ауыстыру» өтпесе «келіссөзді» созбау керек. Басқа бала өз ойыншығын «бермеймін!»,«ауыстырмаймын!» десе не істей аласыз, ештеңе емес! Өз балаңыздын назарын басқа ойынға аударыңыз.Өтінеміз. «сараңды!» деген сөзді ұмытыңыз. Өз балаңызға, әсіресе басқа балаға айтуға сақ болыңыз. 1,5-2 жастағы бала өз ойыншығымен басқа баламен бөлісе алмайды. Егер ол ашуланбай өз ойыншықтарымен басқа балалармен бөліссе, сіздің балаңыздын мырзашылық қасиеті дамығаны емес, өйткені балаға бәрібір – ол өзінікін саспай беріп, солай да саспай басқа біреудікін жұлып алады. Егер ол өзіндікін ешкімге бермесе, сіз өз-өзіңізді құттықтай аласыз: сәбидің меншік сезімі қалыптасады! Бала «менікі!», «басқанікі!» деген ұғымдардың айырмашылығын түсініп, біртіңдеп басқа балалардың меншіктеріне құрметпен қарауға тәрбиеленеді.